Legitimiteit, passendheid en noodzakelijkheid

Met het onderscheid wordt dan een legitiem doel nagestreefd en de middelen voor het bereiken van dat doel zijn passend en noodzakelijk. In twee onlangs gepubliceerde uitspraken in dezelfde zaak toetst de kantonrechter of met de in het sociaal plan (hierna SP) opgenomen ontslagvergoeding voor oudere werknemers een verboden onderscheid naar leeftijd wordt gemaakt (ECLI:NL:RBLIM:2025:7951). Het SP is aangemeld als cao. Een aantal werknemers legt de in het SP opgenomen tekenbonus anders uit dan de werkgever, de rechter volgt bij de uitleg de cao-norm (ECLI:NL:RBLIM:2025:8045).

Wat speelt er?
Door het wegvallen van de enige opdrachtgever van het bedrijf volgen er collectieve ontslagen. Om de gevolgen hiervan op te vangen, spreekt werkgever met de vakbonden een SP af. Tijdens de looptijd van dit SP wordt een verbeterd SP afgesproken. De beëindigingsvergoeding is gebaseerd op de wettelijke transitievergoeding vermenigvuldigd met een correctiefactor, waarvan de hoogte afhankelijk is van het aantal dienstjaren (de standaardregeling). Voor medewerkers die binnen vier jaar de AOW-gerechtigde leeftijd bereiken geldt een andere regeling (de aanvullingsregeling). Zij ontvangen tot hun AOW-leeftijd een aanvulling op de werkeloosheidsuitkering (de WW en de private aanvulling WW) tot 100% van het brutoloon plus de werkgeversbijdrage voor de resterende pensioenpremies. Hiermee wordt de ontslagvergoeding voor hen afgetopt. Degenen die onder de aanvullingsregeling vallen ontvangen een tekenbonus van € 2.500,- bruto bij het tekenen van de vaststellingovereenkomst.

Uitleg SP aan de hand van de cao-norm
Er is discussie tussen werknemers en werkgever over of zij recht hebben op de tekenbonus. De eisers vallen onder de standaardregeling, maar voeren aan dat de beëindigingsvergoeding van de standaardregeling ook een aanvulling is (voor te derven inkomsten elders of aanvulling op een sociale uitkering). De rechter past op de uitleg van het SP de cao-norm toe, dit betekent:

• een uitleg naar objectieve maatstaven, waarbij in beginsel de tekst van de bepaling, gelezen in het licht van de gehele tekst, van doorslaggevende betekenis is,
• dat het niet aankomt op de bedoelingen van cao-partijen, voor zover deze niet uit de bepalingen kenbaar zijn,
• dat derden die niet direct bij de onderhandelingen betrokken waren (zoals werknemers) worden beschermd tegen niet kenbare partijbedoelingen,
• dat hierdoor een cao voor alle onder de werkingssfeer vallende partijen op dezelfde manier wordt uitgelegd.

De rechter oordeelt dat uit de toelichting duidelijk volgt dat de tekenbonus is bedoeld voor de werknemers die binnen vier jaar de AOW-gerechtigde leeftijd bereiken. Er is geen aanwijzing dat de jongere werknemers, die onder de standaardregeling vallen, er ook recht op hebben.

Marginale toets SP door de rechter
De rechter is in beginsel terughoudend bij de toetsing of een onderscheid naar leeftijd objectief gerechtvaardigd is als deze bepaling het resultaat is van onderhandelingen tussen de vertegenwoordigers van de werknemers en de vertegenwoordigers van de werkgevers. Het gaat hier om de uitoefening van het recht op collectieve onderhandelingen, dat een grondrecht is. Het is aan de sociale partners is overgelaten om een evenwicht te bepalen tussen hun respectievelijke belangen. De rechter beoordeelt de gemaakte keuzes met terughoudendheid.

Onderscheid naar leeftijd maar geen leeftijdsdiscriminatie
In het SP wordt onderscheid naar leeftijd gemaakt, de oudere werknemers worden anders behandeld dan de jonge werknemers. De aftopping van de ontslagvergoeding voor ouderen (de aanvullingsregeling) en geen tekenbonus voor de jongere werknemers is een gerechtvaardigd leeftijdsonderscheid volgens de rechter. Hieronder lees je waarom.

A. De aanvullingsregeling voor de ouderen:

• De kwetsbare positie van ouderen op de arbeidsmarkt is een legitiem doel.
• Het inkomen wordt aangevuld tot 100% tot AOW-leeftijd, zodat ze per saldo niet slechter af zijn dan bij voortzetting van het dienstverband.
• Als ze de standaardvergoeding zouden ontvangen, zouden ze een hogere vergoeding ontvangen dan bij voortzetting van het dienstverband.
• De aftopping is passend en noodzakelijk want het voorkomt excessieve bevoordeling van de oudere werknemers en houdt rekening met werkeloosheidsuitkeringen.
• De regeling is niet kennelijk ongeschikt en benadeelt de oudere werknemers niet op disproportionele wijze.

B. De tekenbonus:

• In het verbeterde SP is een hogere correctiefactor afgesproken voor werknemers met een ontslagvergoeding op basis van de standaardregeling, die niet geldt voor de oudere werknemers.
• Voor de oudere werknemers geldt de tekenbonus zodat zij ook kunnen profiteren van de verbeteringen in het SP.
• Het is een legitiem doel, passend en noodzakelijk omdat het de oudere werknemers een vergelijkbaar voordeel geeft als de andere werknemers zonder iemand excessief te benadelen.

Conclusie
In een SP kunnen sociale partners onderscheid naar leeftijd maken, mits legitiem, passend en noodzakelijk. Bij de beoordeling hiervan geldt dat de sociale partners over een ruime beoordelingsmarge beschikken bij de beslissing welke van meerdere doelstellingen van sociaal en werkgelegenheidsbeleid zij specifiek willen nastreven. Het is aan de sociale partners overgelaten om een evenwicht te bepalen tussen hun respectieve belangen. De rechter dient de gemaakte keuzes met terughoudendheid te beoordelen.